Información sobre o desenvolvemento da linguaxe nos bebeś que nos aporta a Escola Infantil de Foz.
“A linguaxe é a expresión dun acordo entre un grupo de homes e só o poden comprender aqueles que conviñeron en representar determinadas ideas mediante determinados sons”. Montessori, M. (2016): Educación para un mundo novo. Pontevedra: Kalandraka.
Chámase desenvolvemento da linguaxe (ou adquisición da lingua materna) ao proceso cognitivo polo cal os seres humanos, facendo uso da súa competencia lingüística innata, aprenden a comunicarse verbalmente usando a lingua natural usada na súa contorna social ao momento do seu nacemento e durante a súa infancia ata a puberdade.
Os seres humanos temos diferentes maneiras de comunicarnos a través de distintos tipos de linguaxe: corporal, verbal, escrito, musical, matemático e plástico (escultura, pintura). Na maioría de seres humanos isto dáse principalmente durante o primeiros cinco anos, especialmente no que se refire á adquisición das formas lingüísticas e dos contidos. Durante estes primeiros anos ten lugar a maior velocidade de aprendizaxe e adquírense os elementos básicos e os seus significados e ata antes da adolescencia consolídase o uso, a interferencia pragmática, a capacidade para entender enunciados non literais ( irónicos, sarcásticos, etc.).
Os primeiros anos constitúen o período fundamental, aínda que o desenvolvemento da linguaxe prolóngase moito máis alá dos primeiros anos. O recentemente nado recoñece a voz da súa nai. Durante os nove meses de embarazo, desenvolveu os sentidos dentro do útero e isto facilitaralle a adaptación ao mundo extrauterino. A primeira linguaxe ou forma de comunicación que ten o bebe é o pranto. Os bebés nacen coa facultade do pranto e está será a súa forma de comunicarse durante un tempo. Polo xeral, os prantos dun bebé indican que algo vai mal: estómago baleiro, un cueiro mollado ou sucio, pés fríos, cansazo, necesidade de de que o collan en brazos e o abracen, etc. Aos poucos a nai será capaz de recoñecer que necesidade está a expresar o seu bebé nese momento, saberá distinguir se o pranto é de sono, fame…e reaccionará.
Hai estudos onde se distinguen estes tipos de prantos e dependendo do ton, duración…diferencian unha ou outra reclamación por parte do bebé. O bebé tamén pode chorar cando se sente angustiado por todas as imaxes e sons do mundo que lle rodea, ou sen ningún motivo aparente. O pranto é a principal forma que teñen os bebés de comunicarse, pero tamén poden utilizar formas de comunicación máis sutís. Aprender a recoñecelas é gratificante e pode reforzar o vínculo co pequeno.
Os estudos lingüísticos revelan que a linguaxe está sobre todo ligado ao oído, do mesmo xeito que o movemento está vinculado á vista. (Montessori, 2016). A medida que o neno vai crecendo e madurando vanse desenvolvendo os sentidos. Cando nace o bebé, é fundamental estimular a súa fala e a súa linguaxe para establecer un vínculo afectivo cos seus pais, coa xente e a contorna. Por medio da comunicación coñécense as necesidades, o comportamento e as sensacións do bebé; ademais, obsérvanse as súas respostas. Ás primeiras etapas da comunicación denomínaselles diálogo tónico. De aí a importancia de non sacudir ao bebé con brusquidade senón, ao contrario, tratalo con dozura, respectarlle o seu tempo de amamantamento, de vixilia e de sono.
A comunicación comeza cando se buscan as súas miradas, a súa atención cara a cara, a xesticulación facial e a descrición de cada acción para que o bebé recoñeza a voz, a compañía e así desenvolva e reforce o balbuceo e a intención comunicativa. Os pais aprenden a comunicarse con el, tocándoo, falándolle e mirándoo. Facer isto é tan importante como alimentalo e acariñalo. Un bebé recentemente nado está afeito escoitar a voz da súa nai, os seus latexados cardíacos e a voz do seu pai. Por iso é recomendable non só falarlle, senón tamén que goce a música que oía cando estaba no ventre materno. O bebé tranquilízase coas voces coñecidas no seu novo mundo, ademais aprende a asociar a linguaxe como medio de comunicación co feedback auditivo (retroalimentación e resposta).
Todos os membros da familia, en especial os país e nais, deben facelo cun ton suave e claro. Utilizando palabras sinxelas, evitando o uso de diminutivos e, por suposto, respectando os seus horarios de soño. Para estimular o desenvolvemento da linguaxe do bebé hai que cantarlle, bailarlle, masaxealo, consentilo, acariñalo, xa que o contacto táctil é fundamental para o recentemente nado. As familias deben expresarlle os sentimentos que lles produce, explicarlle que pasa mentres o bañan, o cambian e ao dicirlle como cambiou as súas vidas. Facelo crea un lazo forte coa nai, o pai e o seu coidador habitual. Ademais, facilita o contacto visual, o seguimento da voz e procura do adulto. É clave aproveitar oportunidades de “conversación” en situacións cotiás como o cambio de cueiro, a alimentación e o baño para describir o que fai e os obxectos que usa como esponxa e xabón.
Nos primeiros meses, os bebés móstranse interesados nos xogos de imitación. Por iso, é conveniente balbucear e facer expresións e ruídos esaxerados para que eles tenten imitalos. Os abrazos fortes, os sorrisos constantes e o fala provocan a imitación de sons no bebé, isto fai que os pais obteñan maiores respostas de comunicación e prodúcese o “diálogo”, é dicir, unha linguaxe que permite coñecer ao bebé, atender as súas demandas e suplir as súas necesidades. Os pais/nais deben estimular o balbuceo do bebé e incitalo a que repita. Falarlle ao bebé desenvolve as súas habilidades “conversacionais” grazas a que se establecen conexións neuronais (a forma como se asocian as neuronas no cerebro) que facilitan a discriminación dos sons. O bebé debe ser estimulado diariamente.
A fala, a linguaxe, os xogos visuais, auditivos e táctiles fortalecen o vínculo afectivo coa contorna. Cando falamos cun neno, sexa cal sexa a súa idade, debemos de facelo de forma clara, xa que, o neno tende a repetir e imitar e é a forma de que o aprenda axetadamente. Unha cousa que hai que lembrar é que nunca é demasiado pronto para estimular a linguaxe dos nenos.
A pediatra en desenvolvemento infantil, Aura Sofía Ricor recomenda as seguintes actividades para estimular o fala:
– Falar, cantar, contar historias e ler contos. Comentarlle o que ocorre ao redor; por exemplo: “mira o coello, está a comer pasto”, aínda que o bebé non poida contestar, empeza a recoñecer palabras.
– Sexa bo amigo de conversación. Recoñeza cando o bebé quere xogar e “falar” con vostede ou, ao contrario, prefire descansar.
– “Fale” con el actuando coma se entendéselle o seu balbuceo. – Repita todos os seus sons. – Esaxere a vocalización e entoación para chamar a atención do bebé (Prosodia)
A fonoaudióloga Paula Galeano, da Universidade María Cano, recomenda os seguintes exercicios:
– Realizar exercicios motores que inciten ao xogo, ao movemento de bo grado, esaxerando movementos da cara co fin de exercitar os músculos do fala.
– Practicar exercicios de atención onde se faga contacto visual co bebé.
– Desenvolver actividades con música, cantos, ler textos, utilizar gráficas de bebé (láminas branco, negro, vermello) que fortalezan a parte visual, auditiva, de coordinación e desprazamento.
– Falarlle diariamente do que ocorre e anticiparlle os eventos.
– Ensinarlle xogos que o inicien na produción de respostas e do fala como xogos de imitación e vocalización, con cambios no ton de voz.
– Estimular a expresión con xogos visuais e de discriminación auditiva.
– Recoméndase utilizar instrumentos ou elementos sonoros, que colguen, que se movan, de cores, tamaños e texturas diferentes.
A medida que crecen, os bebés comezan a distinguir os sons da fala que compoñen as palabras da súa linguaxe. Aos 6 meses de idade, a maioría dos bebés recoñecen os sons básicos da súa lingua materna. Non todos os nenos/as desenvolven as habilidades da fala e a linguaxe da mesma maneira. Con todo, todos os nenos seguen unha progresión natural ou unha serie de etapas para dominar as habilidades da linguaxe.
A linguaxe do bebe pódese dividir en etapas. Estas etapas axudan aos médicos e a outros profesionais da saúde para determinar se o neno está a seguir o desenvolvemento normal ou se necesita axuda. Ás veces, os nenos demoran en alcanzar estas etapas debido a que teñen perda da audición, e noutros casos debido a algún trastorno do fala ou da linguaxe. Pódense distinguir dúas etapas: – Lingüísticas – Prelingüística
Características da linguaxe infantil: A medida que os nenos/ as van adquirindo o seu código lingüístico, van poñendo de manifesto na súa linguaxe as mesmas características que son propias da linguaxe adulto. Aínda así hai características propias da linguaxe infantil, que o identifican dunha maneira especial e que progresivamente van perdendo relevancia a medida que linguaxe infantil deixa de selo, entre estas características podemos sinalar:
– Dependencia de estruturas. Desde as primeiras adquisicións da linguaxe, esta obedece a unha estrutura, e no seu desenvolvemento posterior vai seguir a mesma estrutura que é propia de cada lingua. Por iso, en determinado momento do desenvolvemento da linguaxe, o neno/para pode utilizar uns determinados elementos da linguaxe, debido a que a súa capacidade non lle permite incorporalo aínda, ou ben porque a súa análise das regras da linguaxe aínda non se adapta correctamente a todas as situacións. Pero moi pronto aprende que para ser comprendido/a é necesario falar de maneira que realmente se lle entenda. Nesta asimilación de estruturas lingüísticas adultas sempre conta coas correccións das persoas adultas e doutros nenos/ as.
– Creatividade. A riqueza expresiva dos nenos/as no uso da linguaxe pode producir efectos creativos. A definición dos obxectos e situacións que fan que os nenos/ as non se axusten a unha definición obxectiva, senón á súa experiencia persoal está en relación coa visión do mundo propia destas idades, coa súa capacidade de observación, coas súas propias experiencias ou coas súas fantasías. Por este motivo non teñen un gran realismo e por iso algunhas veces prodúcense estes efectos creativos. Pero para que un neno ou unha nena sexa creativo coa linguaxe, é preciso que primeiro dispoña dun certo dominio e dunha determinada competencia.
– Liberdade de uso. Os nenos/ as fan un uso libre da linguaxe como instrumento de expresión, empregándoo, desde a espontaneidade e a naturalidade propia da súa idade. Non viven da mesma maneira os convencionalismos sociais referidos á linguaxe. Utilizan a linguaxe para unhas funcións ligadas ás súas necesidades de relación persoal e social. Así, pensan en voz alta para poder ordenar o seu mundo, confirmar os seus descubrimentos, aprenderá relacionarse e xogar.
– Egocentrismo: para os nenos/ as, no seu desenvolvemento normal, o feito de falar supón o recoñecemento da existencia do outro. En moitas ocasións falan porque o consideran importante para eles, porque queren acompañar, reforzar ou suplantar unha acción, e a linguaxe pode ser unha boa ferramenta para facelo. Ademais, aínda que sexa de forma imaxinaria, sempre contan coa posibilidade de ser escoitados. A linguaxe na infancia é egocéntrica. Cando falan, cada un di o que quere dicir, tenta facer prevalecer o seu punto de vista porque non son capaces de saírse do seu lugar para poñerse obxectivamente no lugar do outro /a. A pesar do egocentrismo, os nenos/ as aprenden desde moi pequenos a respectar as convencións sociais e comunicativas con outros iguais. A medida que van aprendendo o código lingüístico, o uso que fan da linguaxe vaise ampliando ata chegar a utilízalo coas mesmas finalidades coas que o utilizan as persoas adultas.
As dúas funcións máis importantes da linguaxe son:
- Para comunicarse (función comunicativa).
- Para representar as súas ideas, pensamentos, coñecementos, sentimentos (función representativa ou simbólica). Das moitas clasificacións das funcións ou categorías da linguaxe infantil, a maioría coincide en que a función básica desde que se empeza a adquirir a linguaxe aos 18 meses de idade aproximadamente ata conseguir un dominio importante do mesmo aos 6 anos é a de utilizalo para uns fin é claramente identificables polo interlocutor.
A linguaxe non é estática, séguese desenvolvendo e é unha axuda para comunicarnos con outras culturas. Foise enriquecendo a través das épocas, debido ás necesidades de cada época, desta maneira é que se engadiron palabras. As palabras sérvennos para crear abstraccións, para concretizar unha idea na mente sen ter o obxecto enfronte. A maior desenvolvemento da linguaxe, hai un maior desenvolvemento da persoa, se se ten unha linguaxe máis variada, máis clara, pódese expresar mellor o que pensamos, sentimos e imaxinamos. Coa linguaxe o ser humano ten unha maior posibilidade de desenvolverse física, intelectual, emocional e socialmente.
Bibliografía:
